در دنیای پیچیده و متغیر اقتصادی امروز، ارزها نقش بسیار مهمی در زندگی ما ایفا می‌کنند. اما زمانی که از ارز صحبت می‌شود، چه ارزهایی به ذهن شما می‌آید؟ ارز فیات، ارز دیجیتال، پول فیات، طلا، دلار و…
در این مقاله از بینوست به سوال ارز فیات چیست پاسخ داده و به بررسی مزایا و معایب آن و تفاوتش با ارز دیجیتال می‌پردازیم. تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
ارز فیات چیست؟
ارز فیات (Fiat Currency) پولی است که ارزشش توسط دولتی که آن را صادر می‌کند، پشتیبانی و تعیین می‌شود و ارزش ذاتی و ثابتی ندارد. ارز فیات با پولی که پشتوانه‌اش دارایی‌های فیزیکی مثل طلا و نقره هستند، فرق می‌کند. برخلاف باور همگان پشتوانه ارز فیات طلا، نقره و سایر فلزات گرانبها نیستند. ارزش این ارز را چندین عامل تعیین می‌کنند از جمله عرضه و تقاضا ونرخ بهره.
فیات واژه‌ای لاتین است و به دستور خودسرانه‌ای اشاره دارد که دولت یا سایر شخصیت‌های مهم و معتبر آن را صادر می‌کنند. ارز فیات هنگامی که به پول کاغذی اشاره می‌کند، بدین معناست که مثلاً ارز فیاتی مانند دلار فقط به این علت ارزش دارد که دولت آمریکا می‌گوید ارزش دارد. برهمین اساس وام دهندگان سایر کشورها به توانایی دولت در بازپرداخت وام اعتماد می‌کنند. ارز فیات پولی رایج و به صورت جهانی مورد قبول است.
چون ارز فیات به صورت جهانی مورد قبول واقع شده، دولتها می‌توانند علاوه بر کنترل مقدار در گردش آن، بخشی از اقتصاد خود را نیز کنترل کنند.
خود ارز فیات ارزشی ندارد و ارزش آن براساس عملکرد اقتصادی دولت صادر کننده است. از آنجایی که عملکرد اقتصادی دولت‌های مختلف با هم متفاوت هستند، ارزش ارز فیات کشورهای مختلف با هم فرق می‌کند (منبع). هر کشوری که بهتر عمل کند، ارزش ارز فیاتش بیشتر خواهد بود. به همین دلیل است که هنگام سفر با نرخ تبدیل مواجه می‌شوید چون ممکن است ارز کشور شما در مقایسه با سایر کشورها ارزشی بالاتر یا پایین‌تر داشته باشد.
دولت در واکنش به نوسانات اقتصادی می‌تواند عرضه پول در گردش را کنترل کند. از نمونه‌های ارز فیات می‌توان به ریال ایران، دلار آمریکا، پوند انگلستان و یوآن چین اشاره کرد. در گذشته دلار آمریکا پشتوانه‌اش طلا بود و افراد می‌توانستند دلار را به طلا یا طلا را به دلار تبدیل کنند. اما در سال 1971، نیکسون رئیس (جمهور سابق آمریکا) به این استاندارد که استاندارد طلا نام دارد خاتمه داد و در نتیجه طلا و دلار آمریکا در سال 1976 کاملاً از هم جدا شدند.
به طور خلاصه:
ارز فیات، ارزهایی هستند که در کیف‌های ما و حساب‌های بانکی ما وجود دارند و از آنها برای تراکنش‌های روزمره استفاده می‌کنیم.
تاریخچه شکل‌گیری ارزهای فیات
بعد از موضوع ارز فیات چیست، بهتر است به تاریخچه شکل‌گیری آن بپردازیم. در قرون اخیر ارزها به صورت فیزیکی بودند و بر سر ارزش آنها توافق می‌شد، یعنی معمولاً از فلزاتی مانند طلا، نقره، مس و برنز ساخته می‌شدند. پوند استرلینگ نمونه خوبی از این ارزهاست که ابتدا از نقره ساخته می‌شد و وزنش معادل یک پوند تروی یا تروآ بود. خود این سکه‌های فیزیکی ارزش داشتند.
پس از آن، دولتها پول کاغذی را منتشر کردند که پشتوانه فیزیکی داشتند. به عنوان نمونه پشتوانه پوند استرلینگ انگلستان طلا بود. در ایالات متحده آمریکا هم تا سال 1933 پشتوانه یک دلار آمریکا طلا بود. طی قرن اخیر دولتها از استاندارد طلا فاصله گرفتند. اکنون پشتوانه هر ارز فیات دولتی است که آن را صادر می‌کند. دلار یکی از نمونه‌های ارز فیات است.
مزایای ارز فیات چیست؟
از مهمترین دلایلی که دولتها استاندارد طلا به عنوان پشتوانه ارز خود را کنار گذاشتند، این بود که برای واکنش نشان دادن به اتفاقات اقتصادی در محدودیت بودند. براساس استاندارد طلا، عرضه پول به مقدار طلای موجود وابسته است ولی تقاضای یک کشور برای پول به خاطر رشد جمعیت و اقتصاد تغییر می‌کند. ارز دارای پشتوانه مانند طلا و نقره به خاطر ذخایر محدود، قدرت خرید یا وام دهی یک کشور را محدود می‌کند.
به عنوان نمونه دلار آمریکا را در نظر بگیرید. از آن زمانی که ارتباط دلار با طلا قطع شد، جمعیت و اقتصاد رشد قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند. اگر پشتوانه پول همچنان طلا بود، مقدار پول در دنیا تنها به مقدار طلای موجود محدود می‌شد. میلیاردها سال است که طلای روی زمین خیلی افزایش نیافته ولی جمعیت انسان‌ها، خروجی اقتصادی و تقاضا برای پول بالا رفته است. در ارز فیات با افزایش تقاضا می‌توان عرضه پول را افزایش داد و از کاهش قیمت کالاها جلوگیری کرد.
شاید بگویید که چقدر خوب، چه اشکالی دارد که قیمت کالاها کاهش پیدا کند، قدرت خرید همه بالا می‌رود. اما روال کار به این شکل پیش نخواهد رفت، چون هر کالایی که می‌خرید پشت آن تولید کننده‌ای وجود دارد. اگر قیمت‌ها ناگهان افت کنند، برای تولیدکنندگان ویرانگر است.
همین امر باعث شوک‌های بزرگ اقتصادی، اجبار شرکت‌ها به کاهش قیمت‌ها، بیکاری کارگران و سایر اتفاقات می‌شود. این امر اثری دومینووار خواهد داشت که به کسب و کارها آسیب می‌رساند و موج بیکاری افزایش خواهد یافت. بنابراین اولین مزیت ارز فیات، مدیریت عرضه پول است تا از فروپاشی اقتصادی جلوگیری کرد. مزیت دیگر ارز فیات، پشتیبانی از نوسانات اقتصادی از جمله حمایت از بازار بدهی است.
یکی دیگر ازمزایای ارز فیات این است که از لحاظ جهانی قابل قبول و ارزشش تا حدودی ثابت است.
ارز فیات چه معایبی دارد؟
بی ثباتی سیاسی و مدیریت اشتباه عرضه پول دو مورد از ریسک‌های ارز فیات هستند. ابتدا به سراغ بی ثباتی سیاسی می‌رویم. پول به این علت ارزشمند است که همه ما توافق کرده‌ایم که ارزش داشته باشد. ارز فیات هم بر این مبنا قرار دارد که افراد اعتماد دارند، دولت صادر کننده آن با ثبات و باقدرت باقی می‌ماند و در نتیجه ارزش ارز حفظ می‌شود. بدون یک دولت معتمد و باتدبیر اعتماد به ارز فیات می‌تواند ازبین برود و چون قدرت مصرف آن از بین می‌رود، تورم شدیدی را به بار خواهد آورد.
مدیریت اشتباه عرضه پول خطری است که بسیاری از افراد از آن هراس دارند. عرضه بیش از حد پول ممکن است به تورم مضاعف منجر شود. همچنین با افزایش بیکاری، بدهی دولت بیشتر شده و ارزش جهانی ارز فیات آن کشور سریع افت می‌کند.
بعضی از کشورها برای اینکه ارز فیاتشان بی ارزش نشود، پول بیشتری چاپ می‌کنند که همین امر به نرخ بالاتر تورم منجر می‌شود. البته اگرچه ارز فیات معایب خودش را دارد، اما کشورها برای اداره اقتصاد خود به آن نیاز دارند. همین پاندمی جهانی را در نظر بگیرید، اگر ارزها همچنان دارای پشتوانه و به طلا و نقره محدود بودند، مسائل مربوط به عرضه و تقاضا بحرانی‌تر هم می‌شدند.
مسائل امنیتی و حفاظت از ارز فیات
مسائل امنیتی و حفاظت از ارزهای فیات امری بسیار حیاتی و حساس در دنیای مدرن اقتصادی و مالی هستند. در ادامه توضیحاتی در مورد این مسائل و نکات مربوطه آورده شده است:
- تقلب و کلاهبرداری: ارزهای فیات به عنوان وسیله‌ای برای انتقال پول و انجام تعاملات مالی به کار می‌روند و به همین دلیل جذابیت بسیاری برای تقلب و کلاهبرداری دارند. برای حفاظت از ارزهای فیات، کاربران باید از وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های امن و معتبر برای تعاملات خود استفاده کنند و همچنین از تأیید دو مرحله‌ای استفاده نمایند.
- سرقت اطلاعات بانکی: حملات سایبری به بانک‌ها و مؤسسات مالی می‌توانند منجر به سرقت اطلاعات حساب‌های بانکی و ارزهای فیات شوند. برای حفاظت از اطلاعات حساب بانکی و ارزهای فیات خود، از ورود به سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مشکوک پرهیز کنید.
- نگهداری ارزهای فیات: برای حفاظت از ارزهای فیات، اهمیت نگهداری ایمن و مناسب آنها در کیف‌های دیجیتال و پلتفرم‌های امن بسیار زیاد است. همچنین پشتیبان‌گیری منظم از اطلاعات حساب‌ها و کلیدهای خصوصی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است تا در صورت از دست دادن دسترسی به حساب، از ارزهای فیات محافظت شود.
- آگاهی از تهدیدات: کاربران باید آگاهی کاملی از تهدیدات سایبری و تکنیک‌های جدید کلاهبرداری داشته باشند تا بتوانند خود را محافظت کنند. مشارکت در دوره‌های آموزشی امنیت سایبری و دنبال کردن اخبار و توصیه‌های امنیتی می‌تواند به افراد کمک کند تا بهتر از تهدیدات مختلف آگاهی پیدا کنند.
نقش ارز فیات در اقتصاد جهانی
چگونه ارز فیات در تعادل اقتصاد جهانی و تجارت بین‌المللی تأثیرگذار است؟ در زیر توضیحاتی در این خصوص آمده است:
- واحد تبادل و اندازه‌گیری ارزش: ارزهای فیات به عنوان واحد اندازه‌گیری ارزش برای کالاها و خدمات در داخل و خارج کشورها استفاده می‌شوند. این ارزها امکان تجارت بین‌المللی را آسان‌تر می‌کنند زیرا ارزش کالاها و خدمات می‌تواند به سادگی به واحدی مشخص تبدیل شود.
- پشتوانه اعتباری برای تعاملات بین‌المللی: ارزهای فیات به عنوان پشتوانه‌ای برای تعاملات بین‌المللی عمل می‌کنند. برای معاملات تجاری، سرمایه‌گذاری‌ها و تبادلات مالی بین کشورها بسیاری از مبالغ را به ارز فیات انتقال می‌دهند. این ارزها تضمین می‌کنند که تعاملات بین‌المللی به صورت مؤثر و قابل اعتماد صورت گیرد.
- تعادل تجاری و نرخ ارز: ارز فیات تأثیر زیادی بر نرخ ارز دارد. نرخ ارزهای فیات توسط دولتها و بانک‌های مرکزی کشورها تنظیم می‌شود و می‌توانند به عنوان ابزاری برای تنظیم تعادل تجاری و تأثیرگذار بر صادرات و واردات استفاده شوند. نرخ ارز نیز تأثیر زیادی بر تجارت بین‌المللی دارد، زیرا تعیین می‌کند که کشورها چقدر محصولات و خدمات خود را به بازارهای خارجی صادر می‌کنند و چه مقدار محصولات خارجی را وارد می‌کنند.
- استحکام نظام مالی جهانی: ارزهای فیات به عنوان پایه‌های اصلی نظام مالی جهانی عمل می‌کنند و به استحکام و پایداری این نظام کمک می‌کنند. تعادل مالی جهانی به وسیله این ارزها حفظ می‌شود و تعاملات بین‌المللی به نحوی کنترل می‌شود که حداقلی از نقض‌ها و اختلالات اقتصادی را تجربه کند.
به این ترتیب، ارزهای فیات برای عملکرد صحیح اقتصاد جهانی و تجارت بین‌المللی اساسی هستند و نقش مهمی در تعادل و پایداری اقتصادی دارند.
پول فیات و تورم شدید
زمانی تورم شدید رخ می‌دهد که در کشوری قیمت‌ها به صورت غیرقابل کنترلی افزایش یابند و هر ماه نرخ رشد تورم کشوری از 50 درصد بیشتر شود. تورم حاد یا شدید، کمیاب است و به ندرت اتفاق می‌افتد. یکی از دلایلش می‌تواند این باشد که بانک مرکزی بیش از حد ارز فیات چاپ کند. هرچه دولت ارز فیات بیشتری چاپ کند، ارزشش کمتر شده و ارزش خود را از دست می‌دهد.
مشکل از جایی شروع می‌شود که افزایش عرضه پول با رشد اقتصادی هماهنگ نباشد و از آن جلو بزند. بنابراین چون تقاضا برای کالاها افزایش پیدا می‌کند ولی عرضه همان مقدار قبل است، کسب و کارها قیمت‌ها را افزایش داده و خریداران را وادار می‌کنند که پول بیشتری بپردازند. این امر باعث رشد تورم می‌شود که اگر به حال خود رها شود به تورم شدید یا تورم حاد منجر خواهد شد.
البته کمی تورم در اقتصاد رو به رشد عادی است اما نباید به تورم شدید منجر شود.
مقایسه ارز دیجیتال و ارز فیات
نگرانی مردم راجع به تورم و سیاست‌های اقتصادی باعث شده است که افراد در کنار ارز فیات، ارز دیجیتال را نیز در نظر بگیرند. اما آیا ارزهای دیجیتال کاملاً مشابه ارز فیات هستند؟ پاسخ خیر است. شباهت آنها در این است که هر دو برای مبادلات استفاده می‌شوند و به اعتماد مصرف کننده نیاز دارند تا کارایی داشته باشند.
اما تفاوت اصلی بین این دو به پشتیبان آنها برمی‌گردد. ارز فیات را دولت پشتیبانی کرده و بانک مرکزی همان دولت آن را ارزش‌گذاری می‌کند. ارزهای دیجیتال در بلاکچین ساخته می‌شوند یعنی در شبکه‌ای که به جای نهاد و قدرتی مرکزی به بانک مرکزی تشکیل شده از کامپیوترها وابسته است. بنابراین ارزهای دیجیتال غالبا غیرمتمرکز بوده و هیچ قدرت مرکزی آنها را کنترل نمی‌کند. این ارزها ارزش را به صورت دیجیتالی منتقل کرده و به هیچ مرز جغرافیایی محدود نیستند.
عوامل اقتصادی ارزش پول فیات را تعیین می‌کنند، اما ارزش ارز دیجیتال را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند که خود ممکن است تحت تأثیر عوامل اقتصادی باشد. قیمت رمزارز همان قیمتی است که افراد تمایل دارند بابت آن بپردازند. تقاضا که بالا می‌رود، قیمت نیز افزایش پیدا می‌کند و با کاهش تقاضا قیمت نیز کم می‌شود.
ارزهای دیجیتال می‌توانند از دارایی‌ها در مقابل تورم محفاظت کنند. ممکن است در آینده شاهد باشیم که ارز فیات به ارز دیجیتال تبدیل شود. بسیاری از دولتها در حال بررسی برای ساخت معادل دیجیتال ارز فیات خود هستند. یکی از کشورهایی که از ارز دیجیتال استقبال کرده السالوادور است که بیت کوین را در سال 2021 به صورت قانونی پذیرفت.
در حال حاضر ارزهای دیجیتالی وجود دارند که ارزششان وابسته به ارزهای فیات است که به آنها استیبل کوین می‌گویند. به عنوان نمونه تتر ارزشش به یک دلار آمریکا گره خورده است. اگر ارز فیات و ارز دیجیتال به هم گره بخورند، سناریو و چشم‌اندازهای بیشتری را در آینده خواهیم داشت.
بیشتر بخوانید: استیبل کوین چیست
تاثیر تکنولوژی بلاکچین بر ارز فیات
تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال مثل بیت‌کوین بر ارزهای فیات تأثیرات زیادی داشته‌اند و در حال تغییر و تحول قابل توجهی هستند. در زیر توضیحاتی در مورد تأثیرات این تکنولوژی بر ارزهای فیات و پاسخ بانک‌ها و دولتها آمده است:
- رقبایی برای ارزهای فیات: ارزهای دیجیتال مبتنی بر بلاکچین مثل بیت‌کوین به عنوان رقبا برای ارزهای فیات ظاهر شده‌اند. این ارزهای دیجیتال مستقل از بانک‌ها و دولتها عمل می‌کنند و به کاربران امکان انجام تعاملات بین‌المللی بدون واسطه را می‌دهند. این امر می‌تواند تأثیری بر نرخ تبادل ارزهای فیات داشته باشد و بانک‌ها و دولتها را مجبور به تطبیق با این تغییرات کند.
- تحول در اقتصاد دیجیتال: تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال به سرعت در حال تحول اقتصاد دیجیتال جهانی هستند. این تغییرات می‌توانند تأثیر زیادی بر تبادلات مالی، سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت بین‌المللی داشته باشند و به تدریج ممکن است نقش ارزهای فیات را کاهش دهند.
- پیشرفت فناوری مالی (FinTech): رشد تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال به عنوان یک بخش از فناوری مالی (FinTech) نیز مطرح شده است. شرکت‌ها و استارتاپ‌ها در حال توسعه ابزارها و سرویس‌های مالی بر مبنای بلاکچین هستند که می‌توانند رقبای جدی برای بانک‌ها و مؤسسات مالی سنتی باشند.
- پاسخ بانک‌ها و دولتها: بانک‌ها و دولتها به تدریج به تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال پاسخ می‌دهند. برخی از کشورها به ارائه ارزهای دیجیتال ملی بر اساس بلاکچین پرداخته‌اند. همچنین بسیاری از کشورها قوانین و مقرراتی برای نظارت بر تعاملات مرتبط با ارزهای دیجیتال و پیشگیری از تبدیل آنها به وسیله‌ای برای پول‌شویی و فعالیت‌های غیرقانونی تصویب کرده‌اند.
- انطباق با تغییرات: بانک‌ها و دولتها نیاز دارند که با تغییرات در تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال انطباق پیدا کنند. این شامل توسعه تکنولوژی‌ها و سیاست‌های پولی جدید، تعامل با فناوری مالی جدید و تنظیمات بیشتر در زمینه امنیت و حفاظت از کاربران می‌شود.
به عبارت دیگر، تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال به تغییرات عمده‌ای در تجارت و اقتصاد جهانی منجر شده‌اند و بانک‌ها و دولتها نیاز دارند که با این تحولات همراه شوند و به‌طور فعال و هوشمندانه به آنها پاسخ دهند.
سخن پایانی
به این پرسش که ارز فیات چیست و تفاوتش با ارز دیجیتال و پول پشتوانه‌دار پاسخ دادیم. به طور خلاصه:
در دنیای اقتصاد و مالی، اصطلاح “ارز فیات” به ارزهایی اشاره دارد که ارزش آنها به عنوان واحد تبادل و پرداخت توسط دولت یا مقامات مالی یک کشور تأیید شده است. به عبارت دیگر، ارز فیات ارزی است که ارزش آن تنها بر اساس تصمیم دولت یا مقامات مالی کشور مربوطه تضمین می‌شود و ارتباط مستقیمی با ارزش مادی ندارد.
نمونه‌هایی از ارزهای فیات شامل دلار آمریکا (USD)، یورو (EUR)، ین ژاپن (JPY)، پوند استرلینگ (GBP) و سایر ارزهایی هستند که توسط دولتها و بانک‌های مرکزی مختلف به عنوان ارز رسمی و قانونی مورد تایید قرار گرفته‌اند. این ارزها برای تسهیل معاملات داخلی و بین‌المللی، تجارت و تبادلات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اگر سوالی در این زمینه برایتان به وجود آمده است، آن را در بخش کامنت‌ها مطرح کنید. از همراهی شما سپاسگزاریم.